CACHOTERIA, CANTERIA E ALBANELARIA

CACHOTERIA

 

Escada e muralla feitas con cachotería no castro de San Cibrao de Las.

A cachotería ou cachotaría é unha fábrica de pedra sen labrar ou con labra ruda, que se aparella de modo irregular. Cada unha das pedras que a forman recibe o nome de cachote; para que asenten ben, colócanse a miúdo unhas pedras máis pequenas a modo de calzos chamadas ripios.

Se non ten ripios, a cachotería denomínase concertada; se o enripiado non é visíbel, careada, e, se cada fileira ten a mesma altura en todo o seu percorrido (aínda que as fileiras non sexan iguais entre si), aparellada.

O uso da cachotería non se restrinxe soamente a finalidades construtivas: en xardinería utilízase tamén para crear muretes ou muros vexetais, debido á tendencia das plantas vivaces a botar raíces nas fendas e nos ripios máis pequenos.

CANTERIA 

 

A cantería ou cantaría é a arte de labrar a pedra para o seu emprego posterior en construcións. Asócianse varios oficios a esta técnica, sendo os máis destacables os canteiros.

Mestre canteiro representado nun taller

O traballo de canteira mecanizouse en gran parte, ocasionando a desaparición paulatina dos oficios da cantaría. Actualmente, a súa produción está dirixida, preferentemente, cara a restauración de edificacións de alto valor arquitectónico e patrimonial, para o revestimento de fachadas e a elaboración de fábricas de pedra.

Materia prima

A pedra é a materia prima da cantería, variando a técnicas e ferramentas usadas, en función das súas propiedades propias como a dureza, fraxilidade, composición xeolóxica etc

Proceso de elaboración e oficios

O proceso de traballo comeza coa extracción da rocha da canteira, cun subsecuente despece de bloques, aplicarlle un escuadro, para finalmente proceder a labrar os cachotes.
Este proceso consta de catro fases, intervindo en cada unha diferentes artesáns:

• extracción do material, seguindo a veta, ou febra, con cuñas, marrón, barra e pico de recalar;
• redimensión do bloque de pedra, empregando cuñas, pico, mandarria e escuadro;
• proporcionar as formas idóneas, realizado polo canteiro;
• acabado final, incluíndo, a veces, detalles decorativos.

Marcas de cantería

Canteiro coas súas ferramentas.

Os antigos artesáns marcaban os seus traballos cuns signos chamados marcas de canteiro, recoñecibles entre eles, os cales tamén aparecían gravados na súas ferramentas de traballo. Eran marcas moi simples, compostas por raias, puntos, cruces, ou coa letra inicial do nome. Estes signos servían de referencia para coñecer a produción de cada artesán; e foron profusamente empregadas na arquitectura medieval.

Ferramentas

No proceso de elaboración da pedra necesítase un amplo número de utensilios e ferramentas, entre as que encontramos:

• utensilios de medición, como metros, compases e escuadros;
• ferramentas de percusión, como cuñas, mazos, marrón, picos, martelos, buxardas, escodas, macetas etc.,
• ferramentas de corte, como serras e tronzadores,
• ferramentas de acabado, como ciceis, punzóns, trinchante, fiador, formón, escoplos, abuxardadoras e chumbadas.

 ALBANELARIA

 

A albanelaría é a técnica de colocación de pedras para a construción. Pode subdividirse en:

• cantaría: técnica de tratamento e golpeo da pedra para darlle forma, tanto na súa extracción coma para darlle formas xeométricas ou figurativas;
• cachotaría: sistema que consiste en xuntar pedras de formas irregulares;
• perpiaño: sistema que consiste en xuntar pedras de formas regulares, normalmente paralelepípedos;

Noutras linguas distintas do galego, a clasificación da albanelaría (masonry, en inglés) faise en función de se as pedras que se xuntan levan morteiro (brickwork) ou non (dry stone), aínda que manteñen un expresión para o traballo que se fai nunha soa peza (stone masonry).

Os distintos sistemas de cantaría teñen unha longa tradición na arquitectura popular galega. Dende os cruceiros ou a catedral de Santiago ata as murallas dos castros ou os simples muros de pedra, a arquitectura tradicional leva séculos construíndo obras rechamantes pola súa funcionalidade, importancia ou beleza.

Nomenclatura

As caras que conforman unha peza de perpiaño segundo a súa posición no edificio teñen uns nomes moi específicos no léxico galego, que son:

1. paramento: é a cara que dá ó exterior;
2. sobreleito: é a base sobre a que se apoia a pedra por gravidade;
3. leito: é a cara oposta á base;
4. xuntas: son os laterais da peza que contactan con outras pedras;
5. extradorso^[1]: é a cara que dá ó interior da construción;

Loxicamente, as formas irregulares da cachotaría impiden que se lle dean uns nomes estables para cadansúas caras. De tódolos xeitos, cómpre dicir que o perpiaño é unha técnica máis moderna cá cachotaría, e pode incluír distintas técnicas con dificultade gradualmente maior, o cal mesmo permite datar relativamente restos arqueolóxicos (por exemplo, no Castelo da Rocha Forte).