MAMIFEROS VERTEBRADOS DE BURON (5): O LOBO

 

Alfonso Roldán. Lobo entre a maleza

 

FICHA TECNICA

 

Nomeme eonaviego: Lobo

Nome galego: lobo

Nome castelán: lobo

Nome científico: Canis Lupus

Orde: carnívora (carnívoros).

Familia: Cánidos.Canis lupus (Linnaeus, 1758)

Especies presentes: Unha soa especie para a Península Ibérica. Cabrera describiu dúas subespecies na Península Ibérica: o Canis lupus signatus, que corresponde ao lobo peninsular actual e o Canis lupus deitanus, que indica localizábase no SUESTE peninsular, de menor tamaño e aspecto chacaloide, o que se encontra moi cuestionado hoxe en día.

Lonxitude da cabeza e corpo, sen incluír a cola: uns 120 cms.

Lonxitude da cola: de 40 a 50 cms.

Peso: Entre 28 e 46 Kgs., estando a media en torno aos 32 Kgs. nos machos e en 28 Kgs. nas femias.

Status da especie: A Lista Vermella de Animais Ameazados da UICN (2000) incluíu o Lobo a nivel mundial na categoría de "Risco menor, mínima preocupación", e á poboación ibérica na categoría de "Risco menor, dependente de conservación".A Directiva Hábitats da Unión Europea, aprobada en maio de 1992 e adoptada pola lexislación española en decembro de 1995, inclúe ao lobo ao Sur do Douro como especie prioritaria nos Anexos II e IV, que esixen respectivamente a designación de zonas especiais de conservación e a protección estrita das súas poboacións. En consecuencia, o lobo está "estritamente protexido" en Extremadura, Castela - A Mancha e Andalucía, encontrándose en Serra Morena (Andalucía) o territorio máis meridional da subespecie ibérica, con graves riscos de supervivencia futura.Pola contra, as poboacións españolas do norte do Douro inclúense no Anexo V, o de especies que "poden ser sometidas a plans de xestión", e que se traduce en que estas poboacións poden ser consideradas como "cinexéticas

 

Relacións entre o lobo e o home (Clickea no enlace)

http://issuu.com/forestman/docs/fauna-iberica-06.el-fin-de-un-antagonismo-prehisto/1?mode=a_p

http://issuu.com/forestman/docs/fauna-iberica-05.el-codigo-de-las-fieras.29.04.196/1?mode=a_p

 

DESCRIPCION DA ESPECIE

 

Lobo en estado agresivo

 

Co aspecto característico dun cánido, o lobo é de complexión robusta, cabeza grande e redondeada, na que destacan as súas orellas triangulares, sempre erguidas, aínda que curtas, e os seus vivos ollos de cor tipicamente dourado ou ambarina, aínda que tamén hai exemplares con ollos claros e azulados. A pelaxe do lobo, adaptado aos rigores da montaña, é moi espeso, máis en inverno que en verán, mentres que a cola é grosa e aparece densamente poboada, coa punta negra.O lobo é unha especie moi sociable, que vive en mandas, de tamaño variable, que poden alcanzar os 20-30 exemplares en Canadá e EUA, mentres que na Península Ibérica oscila entre os 2 e 9 individuos, sendo o máis frecuente encontrar grupos de 3-6 exemplares. Dentro do grupo hai unha orde xerárquica moi marcada. A principal actividade da manda, a caza que lle proporciona alimentos, faise en grupo. Por regra xeral, os lobos desprázanse en fila india, nunha característica marcha ao trote (popularmente chamado "trote lobero"). Non sempre abre a marcha o individuo dominante, senón que con frecuencia o fai un individuo que actúa como prospector e que transmite algún tipo de sinais ao resto do grupo. Durante as cazarías o traballo está perfectamente distribuído. no que a resistencia prima sobre a potencia. Por esta razón a táctica de caza consiste en esgotar á presa, perseguíndoa ata que a súa captura se fai posible, podendo manter a persecución das súas presas durante uns 20 minutos.

 

 

Fotografía de CARLOS SANZ (lobos en celo)

 

 

 

No ataque ás presas, adoitan poñer en práctica os lobos tres tipos de técnicas, en función do tamaño da presa. Así contra as presas de gran tamaño, como vacas, cabalos ou cervos, os lobos infiren feridas na parte posterior do corpo, centrándose sobre todo na rexión ventral. Contra as presas de mediano tamaño, como os xabarís, os adoitan agarrar polas orellas, un por cala lado, mentres que un terceiro o fai pola cola, e o resto infrínxenlle feridas polo ventre, para provocar a saída das vísceras; mentres que nos exemplares de pequeno tamaño como ovellas, cabras, corzos, cervatos, cans, raposos, outros carnívoros ou coellos, os lobos proceden mordendo no colo, buscando a fractura da rexión cervical, e a esgazadura da traquea e a glote.

 

 

 

Lobos ouveando

 

En canto ao hábitat o lobo selecciona lugares que non sexan frecuentados polo home, e que conten con disponibilidades alimenticias e augas, esencial na súa supervivencia. Algúns estudos puxeron de manifesto como as áreas de campeo do lobo están en torno aos 100-200 km2, dependendo especialmente da dispoñibilidade de alimento. En inverno desprázase frecuentemente a calquera hora do día, en zonas pouco humanizadas, mentres que en verán prefire facelo ao atardecer e amencer.O lobo ten uns sentidos moi desenvolvidos, podendo captar ultrasóns por enriba dos 20.000 ciclos. A vista está tamén moi desenvolvida, aínda que é o olfacto o sentido máis perfeccionado, podendo olfactear presas co vento a favor a grandes distancias

 

O lobo é unha especie moi territorial, desempeñando o ouveo unha importante comunicación intraespecífica, defendendo con violencia o seu territorio doutros conxéneres intrusos, para o que marca o seu espazo con marcas que se acumulan normalmente en lugares de tránsito doutros conxéneres como cruces de camiños, devasas ou sendeiros, para iso utiliza catro formas características de marcas:1. - Deposita excrementos e mexa en pedras e puntos elevados.2. - Rabuña o chan, particularmente coas patas traseiras.3. - Refrega o seu corpo contra plantas, árbores e rochas, mesmo sobre os cadáveres de animais, para impregnalo o seu olor corporal.4. - Por secrecións da glándula da rexión caudal.A nivel planetario o lobo orixinariamente estendíase por gran parte do Hemisferio Norte. Na actualidade estímase que a poboación mundial é duns 200.000 exemplares, dos que as principais poboacións se localizan en Canadá-Alasca (uns 60.000) e entre o sueste de Europa e Asía Central, albergando case o 50% da poboación mundial. Nos últimos anos constatouse a recolonización dalgúns territorios en Francia, por exemplares procedentes do Alpes italianos. E algúns destes exemplares chegaron mesmo ao Pireneo catalán.Chegáronse a diferenciar ata 35 subespecies de lobo en todo o mundo, aínda que nos últimos anos os especialistas as adoitan reducir a unhas 15, que pola súa coloración xeral se poden englobar en catro grupos: lobos brancos (Canis lupus tundrarum en Alasca, C.l.albus na rexión ártica europea), lobos vermellos (C.l.pallipes nas zonas predesérticas de Eurasia), lobos grises (C.l.pambasileus en Alasca) e lobos pardos (C.l.signatus na Península Ibérica, C.l.lupus en Eurasia). A subespecie ibérica caracterízase principalmente polas liñas lonxitudinais negras das patas dianteiras.

 

Nun censo efectuado no ano 1988, estimouse que a poboación española de lobos estaba en torno a uns 300 grupos familiares, cuns 1.500 a 2.000 individuos, con flutuacións poboacións dependendo da época do ano, máis tras os nacementos de primavera. Case o 90% desta poboación se concentraba na zona NON da Península, repartida entre o 54% Castela-León e o 34% Galicia. A maior densidade de lobos de encontra na provincia de Zamora, na chamada Serra da Cobra cunha densidade de 5-7 lobos por cada 100 Km2. Este mesmo estudo estimou que ao ano morrían por causas do home uns 500 lobos anuais e que os lobos ocasionaban en España a morte dunhas 1.200 cabezas de gando equino, unhas 450 de gando vacún e unhas 5.000 de gando ovino, estimándose as perdas anuais nuns 120 millóns de pesetas ( 72.121,45 €). Cifras que aínda que poidan parecer cuantiosas son inapreciables distribuídas entre os 100.000 Km2 da súa área de campeo, e tendo en conta as perdas efectivas que ten a gandaría por toda clase de conceptos.

 

 

O lobo en Galicia clickea:

 

http://www.ciencias-marinas.uvigo.es/bibliografia_ambiental/mamiferos/Lobo/Lobo%20en%20Galicia.pdf

 

http://www.elcorreogallego.es/galicia/ecg/lobo-gallego-existe/idEdicion-2010-03-29/idNoticia-530838/

 

http://www.ciencias-marinas.uvigo.es/bibliografia_ambiental/mamiferos/Lobo/Plan%20de%20gestion%20del%20lobo%20en%20Galicia.pdf

 

 

 

DATOS DA ESPECIE

 

 
• Lonxevidade: Pode vivir ata os 14 ou 15 anos, aínda cando o normal é que3 non supero os 6-8 anos en estado salvaxe.
   
  Lobo durmindo
   
  
 
•  
  Celo: Un só celo, entre finais de xaneiro e principios de abril.
 
•  
  Xestación: A xestación dura uns 60 días.
 
•  
  Epoca de parto: O parto adoita coincidir o final da primavera.
 
•  
  Parto: O lobo ten unha camada anualmente, dando a luz de entre tres a oito cachorros, entre maio e xuño.

 

 

 

Lobetos

 

 
• Infancia: Os lobos pesan ao nacer uns 500 gramos e nacen cos ollos pechados e totalmente indefensos, polo que a nai se mostra neste período moi hostil no seu defensa. Abren os ollos e comeza a ver entre os 11 e 15 días. A loba aleita os seus cachorros mentres que o macho llo alimenta, cazando e regurxitando a comida que inxeriu durante a caza. A lactación dura ao redor dun mes e medio ou dous meses. Os lobetos (cachorros de idade inferior a catro meses) son alimentados indistintamente por calquera membro da manda. Cara aos catro meses de idade, cando cambiaron a dentición de leite pola definitiva, os lobetos pasan a chamarse lobatos
 
• Madureza sexual: No seu segundo inverno de vida, e antes de cumprir os dous anos, alcanzan a madureza sexual e convértense en lobos adultos. No grupo só copulan e crían os exemplares dominantes, que adoitan denominarse macho e femia "alfa"
 
• Alimentación: O lobo é un carnívoro depredador. A maior parte da súa dieta está composta por presas cazadas, aínda que ocasionalmente pode competir con aves preeiras polos restos de animais que morreron de forma natural ou por accidente, así como por restos provenientes de vertedoiros próximos a núcleos de poboación humana. Tamén é coñecido o hábito, en determinadas estacións, de consumir alimentos de orixe vexetal, tales como froitos silvestres. O lobo tamén aproveita a prea como complemento da súa dieta.
 
• Hábitats: O lobo é unha especie xeralista, que habita dende o nivel do mar ata os 2.000 metros de altitude, aínda cando o histórico enfrontamento que vén mantendo co home limitou a súa presenza a territorios onde poder esconderse e de difícil contacto visual.

 

 

 

 

 
•  
  Pegadas: Marca catro dedos, coas súas uñas, sendo o seu aspecto moi similar á dun can grande, pero máis ancha e coas impresións das almofadas dixitais máis alongadas e separadas, cun forte escote posterior na almofada plantar, que tamén aparece moi marcada.
  

O tamaño medio está en torno aos 10 x 11 cms. para o pé anterior e 7 x 8 para o posterior.

 

 

 
• Excrementos: Van depender na súa coloración e aspecto do alimento consumido, aínda que polo xeral son de cor gris escura, grandes e cilíndricos, de 10-15 cms. de lonxitude e 2-4 cms. de grosor, sendo habitual a presenza de pelos. Adoita depositalos en lugares elevados.

 

 

 

 
• Outros rastros: Moi variados, como GORIDAS, que son parecidas ás tejoneras, pero con buratos moderadamente profundos e unha entrada ben marcada, con grandes cúmulos de terra na entrada procedentes da actividade cavadora. DESPOXOS: o seu costume de non rematar de devorar ás súas vítimas, así como o tamaño delas, é un bo indicio para constatar a súa presenza nun territorio, aínda cando cans asilvestrados poden ocasionar danos similares aos do lobo, que frecuentemente se atribúen aos lobos Nalgunhas ocasións o lobo arranca un anaco do animal, para levarllo a enterralo en terra, como fan os cans, costume herdado dos lobos. En inverno e en lugares con neve abundante, tamén poden enterrar a estes restos en neve.Dimorfismo sexual: O macho é maior que a femia. Tamén son visibles os testículos do macho e o pene.Inimigos naturais: O home é o único e tradicional inimigo natural do lobo, ao non contar no noso territorio con outros inimigos naturais importantes. Os cachorros, aínda que son moi indefensos nos primeiros días de vía, son defendidos con virulencia pola nai.Curiosidades mitolóxicas: Dende a antigüidade o home sentiuse atraído polo lobo. Foi unha relación ambivalente de medo e admiración cara á especie, rodeado todo iso de misticismo e lendas, como as coñecidas lendas de Rómulo e Remo na mitoloxía romana ou a de Gárgoris e Habidis na mitoloxía grega, que presentan na súa descrición situacións similares, nas que cachorros humanos son aleitados por lobas salvadoras.Principais problemáticas: Os danos que o lobo ocasiona no gando doméstico e nas especies cinexéticas, xerou unha ancestral persecución do lobo polo home, que o levou ao exterminio en amplos territorios. Plans de xestión que prevexan mecanismos de compensación e indemnización rápida e completa, aos afectados polos danos dos lobos, é unha necesidade vital para esta especie

 

Comunicación  

Expresión corporal

 

• Suspicacia.Los lobos pueden comunicarse visualmente con una impresionante variedad de expresiones y modos, que van desde signos sutiles o ligeros movimientos, hasta expresiones más obvias como mostrar una completa sumisión rodando boca arriba.
• Agresividad: Un lobo agresivo gruñe y eriza el pelaje. Puede agacharse, preparado para atacar si fuera necesario.
• Caza: Un lobo que está cazando está tenso, y por tanto la cola está horizontal y recta.
• Defensa: Un lobo defensivo aplana sus orejas contra la cabeza.
• Dominio: Un lobo dominante permanece rígido y alto. Las orejas están erectas y hacia delante. Esta muestra hace valer el rango del lobo al resto de la manada. Un lobo dominante puede mirar fija y penetrantemente a uno sumiso, montar en sus hombros o incluso subirse a sus patas traseras.
• Enfado: Las orejas de un lobo enfadado están erectas, así como su pelaje. Muestra los incisivos. El lobo puede asimismo arquear la espalda, atacar o gruñir.
• Felicidad: Tal como hacen los perros, un lobo puede menear la cola si está jovial. La lengua asimismo puede sobresalir.
• Miedo: Un lobo asustado trata de hacer que su cuerpo parezca pequeño y por lo tanto menos llamativo. Las orejas se aplanan contra la cabeza, y la cola puede ser introducida entre las patas, como un lobo sumiso. Puede gimotear o ladrar de temor, arqueando la espalda.
• Relajación: La cola apunta hacia abajo, y el lobo puede colarse emulando a una esfinge. Cuanto más abajo esté la cola, más relajado está.
• Sumisión (activa): Durante la sumisión activa, baja el cuerpo entero, y echa los labios y las orejas hacia atrás. En ocasiones se lame el hocico. Coloca la cola abajo, o a mitad o completamente entre las patas, y con el hocico normalmente apunta al animal más dominante. Puede tener la espalda parcialmente arqueada.
• Sumisión (pasiva): La sumisión pasiva es más intensa que la activa. El lobo rueda boca arriba exponiendo vulnerable la garganta.
• Suspicacia: Estrechan los ojos. La cola está recta, paralela al suelo.
• Tensión: Puede agacharse preparado para saltar.

 Expresión vocal

 

• Aullar ayuda a los miembros de la manada a mantenerse en contacto, permitiéndoles comunicarse con efectividad en bosques densos o en grandes distancias. Aullar también ayuda a llamar a los miembros de la manada a una localización específica. Puede también servir como declaración del territorio, mostrando una tendencia dominante en una imitación humana de un lobo “rival” en un área que el lobo considera suya. Este comportamiento es estimulado cuando una manada tiene algo que proteger, tal como una presa fresca. Manadas adyacentes pueden responder a los aullidos de otros, lo cual puede significar un problema para la manada más pequeña. Los lobos, por lo tanto, tienden a aullar con sumo cuidado. 
• Aúllan también por razones de comunidad. Algunos científicos especulan que fortalecen la camaradería y la unión social. Durante tales sesiones corales, los lobos aullarán en voces diferentes y variando los tonos, resultando difícil estimar el número de lobos implicados. Esta confusión del número hace que una manada rival sea cauta a la hora de escoger la acción a realizar. Por ejemplo, la confrontación puede ser desastrosa si la manada rival subestima el número de miembros de la otra. Las observaciones de las manadas sugieren que el aullido tiene lugar más a menudo durante las horas del crepúsculo, precediendo la partida de los adultos para cazar y siguiendo su retorno. 
• El gruñido, es la muestra auditiva de advertencia más efectiva que emplean los lobos. El gruñido del lobo tiene un claro e intenso tono, similar a un bajo, y los emplean normalmente para amenazar a los rivales, aunque no necesariamente para defenderse a ellos mismos. Pueden gruñir a otros lobos mientras son agresivamente dominantes.
• Los lobos ladran cuando están nerviosos o cuando quieren advertir a otros lobos de un peligro. Ladran muy discretamente, y generalmente no ladrarán ni fuerte ni repetidamente como los perros; en cambio, usan un poco intenso tono y una audible respiración para llamar la atención de otros lobos. Asimismo emiten una especie de ladrido-gruñido añadiendo un breve gruñido al final del ladrido. Hacen esto, por la misma razón que ladran. Generalmente los cachorros ladran-gruñen con mayor frecuencia que los adultos, utilizando estas vocalizaciones para llorar y obtener atención, cuidados o comida.
• Un sonido menos conocido es el sonido de unión. Este sonido similar a un ladrido es empleado normalmente como muestra de sumisión al macho alfa de la manada por otros lobos.[Pueden también gimotear, habitualmente cuando se someten a otros lobos. Los cachorros gimotean cuando necesitan seguridad de sus padres u otros lobos.

 

 

 

 

 

O LOBO NA CULTURA POPULAR GALEGA

 

 

Eladio Rodríguez descríbeo así O lobo é abondoso nas serras de Galicia, sendo considerado a besta máis temible do país (trala extinción do oso pardo Ursus arctos); malia o medo que vulgarmente infunde xamáis víuselle atacar ao home, senón ao verse moi acosado e famento. O lobo galego soporta moi ben as fatigas e pode permanecer varios días sen tomar alimento; aproveita a noite pra adicarse á caza, retirándose antes do amencer pra gañares as dificultades do lugar onde ten a súa lobeira; ataca toda clase de gando, empregando a sagacidade necesaria pra non errar o golpe, e con moita cautela lánzase sobre a presa, arrástraa cara sí e fuxe con ela sen soltala, aínda que o persigan os cans, ou os pastores. Afirman os labradores galegos que adoita elixir unha ovella fraca pra escapar mellor, botándoa ás costas co obxecto de correr máis libremente. Cando acomete a unha egua todas as bestias forman círculo coas ancas, deixando as cativas no centro, e en esta disposición recíbeno a couces, co cal mátano ou fanno fuxir. Se logra botarse ás ancas dalgunha, as demais foxen espantadas dando relinchos mentres o lobo come á que caeu nas súas poutas. Nos invernos rigorosos non é raro velo pola aldea levándose en pleno día pitas, cordeiros e ata algún neno abandoado, como sucedeu xa, sen que o balbordo das xentes fixéranlle soltar a presa. Aseguran algúns dos nosos aldeáns que se se atopa de noite un lobo e sácanse faíscas co eslabón lógrase espantalo. Tamén hai quen afirman que deixando a faixa solta pra que arrastre, o lobo vai detrás desta unha ou máis leguas sen atreverse a embestir e dar o golpe, xa que a teme; isto mesmo acontece indo a persoa a pé ou da cabalo. Algúns lobos chegaron a tomar tanto afecto ao home coma o can máis agarimoso. Pra exterminarlo empleáronse ao longo do tempos varios medios; as trampas ou garamelos, as batidas, as estacadas, as monteirías, ou os velenos entre outros"

 

 

O lobishome

 

O lobishome na cultura popular galega é unha figura recorrente tanto na literatura oral coma na escrita. En Galicia a tradición sinala que se un matrimonio ten sete ou nove fillos varóns sen que nacera femia ningunha polo medio, o derradeiro quedará marcado polo estigma da fada, converténdose en lobishome, fuxindo para o bosque por un período de sete anos (aínda que segundo as zonas pode variar entre seis e nove anos), nese tempo non pode ser ferido nin capturado. Con todo na tradición galega tamén existe o neno que nace xa cos síntomas do lobishome e que padece ciclicamente os síntomas. Un dos casos máis coñecidos de lobishome foi Manuel Blanco Romasanta o lobishome de Allariz Na literatura galega o tema aparece recollido en O lobo da xente, obra do escritor ourensán Vicente Risco. A obra de Risco está baseada na lenda popular galega do lobishome. Esta obra publicouse no ano 1923, trátase dunha narración breve, con certos trazos de carácter etnográfico e ambiéntase na comarca ourensá de Trives

 

O lobo na toponimia galega Esta figura mítica deixou unha fonda pegada na toponimia ao longo do territorio galego. Existen no país nomes que vencellan o animal a un lugar, coma Castiñeiro do Lobo (Ames), Fonte do Lobo (Becerreá, Forca do Lobo (Ponteceso), Covas de Lobos (Cambados; topónimos que directamente fan referencia ao corpo do animal, coma Pouta do Lobo e Rabo de Lobo, outros que se centran no seu hábitat, coma o topónimo Lobeira; e aínda existen os que fan referencia directa á súa morte ou caza: Lobomorto, Matalobos ou Foxo do Lobo. Para alén dos múltiples e máis obvios, débese pensar que tamén fan referencia a este animal, empregando o termo xermánico, os nomes de lugar rematados en ulfe: Gondulfes (Verín) Trasulfe (Rodeiro) ou Randulfe (Antas de Ulla e Paradela lembran tamén estes espazos. Outros nomes que quedaron na lingua galega, desta volta empregados para se referir ao animal sen o mentar directamente (para evitar chamalo) son algúns coma “o aquel”, “o outro”, “o becho”, “ o da boca rachada”, “o fillo do demo”, “o compadre” ou “o tío Pedro” entre moitos outros.

 

Locucións

 

 
• Ter unha loba: Ter preguiza
 
• Alá irás, lobos que te coman: ameaza ó que nesta vida non procede ben e se lle desexa que na outra vida atope o seu merecido.
 
•  Atanazar coma un lobo.
 
•  Aula-lo vento coma un lobo.
 
•  Coma a ovella na boca do lobo: plenamente derrotado, vencido de vez. Tamén significa que dura pouco.
 
•  Comer coma un lobo: devorar, tragar con ansia, comer con voracidade.
 
•  Como a cabra que paríu para o lobo: dise de aquela persoa que ampara ó que lle fai dano.
 
•  Como lobo no inverno e como cobra no verán: irritado e agresivo. Nesas épocas é cando máis irritados e agresivos están estes animais.
 
•  Entre can e lobo: entre lusco e fusco.

 

 

Cantigas

 

 
•  Miña nai habilidosa/ mandoume d'ir coas ovellas/ o lobo levoume catro/ eiquí lle traio as orellas.
 
•  Miña sogra morreu onte/ Diola leva ó ceo dos lobos/ deixoume unha manta vella/ toda chea de piollos.
 
•  Nesta terra de Lubeira/ andan os lobos por ela;/ vámonos de eiquí, meus ollos/ meus ollos, vámonos dela.
 
•  O que tes de bravo/ é de pretendiente/ homes non son lobos/ que coman a xente.
 
•  Traballo che ha de custar/ pra me atrapares a min:/ quíxome comer o lobo/ i-eu máis ca ile corrín.

 

Adiviñas

 

...o lobo

 

 
•  A miña comadriña largona/ ten os dentes como os dunha loba.
 
•  Campo grande,/ semente miúda,/ mociña bonita/ loba guedelluda.
 
•  É tan largo como unha soga/ e ten os dentes como unha loba.
 
•  En abril/ cátanos no cubil/ en maio/ xa son bo gallo/ en san Xoán/ xalle dou a carreira ó can/ en santa Mariña/ xa vou pola cabritiña/ en agosto/ xa vou co meu pai polo rostro/ en Santos/ xa mato os bois noscampos/ e en xaneiro/ xa podo co carneiro.
 
•  Era pinguín que pingaba/ veu funguín que fungaba/ a comer a pinguín que pingaba/ e veu rapín que rapaba/ e comeu a funguín que fungaba.
 
•  Estaba funguín que fungaba/ debaixo de pinguín que pingaba/ vén rapín que rapaba/ e levou a funguín que fungaba.
 
•  Longa, longa como a corda/ e ten dentes como a loba.
 
•  Longa, longa como unha corda/ e ten dentes coma unha loba.
 
•  Que é unha cousiña, cousa/ longa, longa como unha soga/ e ten dentes coma unha loba.
 
•  Tamaña como unha soga/ e ten dentes como unha loba.
 
•  Ten dentes como unha loba/ e pasa o río e non se molla.
 
•  Ti que estás en alto coche/ ¿viche pasar por aquí/ a pés miúdos e andaroche?/ Tarde vas; o que vés buscar/ na vila che vai entrar.

 

O LOBO NA FONSAGRADA

 

É unha especie actualmente extinta no noso concello, aínda cando estivo presente ata o último tercio do século pasado. Os danos producidos polo lobo no concello son actualmente escasos, non obstante cabe sinalar en tempos recentes algún ataque a animais causándolles a morte.

 

Non temos datos documentados de ataques a persoas, aínda que na cultura popular na montaña este presente en moitas das conversas que xurdían ao carón das lareiras fonsagradinas. Compre suliñar que as súas pegadas quedaban na neve en tempos antigos. Actualmente calcúlase que quedan dúas manadas que en total suman unhs dez exemplares.

 

htt/www.galiciahoxe.com/vivir-hoxe-galicia/gh/fonsagrada-esixe-medidas-ataque-do-lobo-na-zona/idNoticia-533798/