Xuíces afastados do bulicio

22/01/2012 - J. Rivera/Marita Negrelos/El Progreso (Lugo)

«abundan os litixios pola terra. A Fonsagrada é un sitio ideal para quen goza co Dereito Civil», recalca Eladio Belas Prieto, titular do xulgado de instrución local. Os preitos por herdanzas, lindes e servidumes concentran a maior parte da casuística e, ás veces, orixinan accións penais, se xorden ameazas ou feitos violentos.

O da Fonsagrada semella un prototipo idealizado de xulgado da Galicia rural, pero os xuíces asentados en pobos de Lugo, na súa maioría novas nos seus primeiros anos de oficio, abordan numerosos preitos relacionados coa propiedade do chan. Nos núcleos de maior densidade urbana aumentaron os expedientes de índole mercantil e inmobiliaria.

Un garda civil, sentado nunha mesa fronte á porta da sede fonsagradina, atende amablemente aos escasos visitantes. Aínda que a demarcación é moi extensa, a poboación está envellecida e as incidencias son menores. «Obxectivamente hai un número de asuntos inferior aos doutros lugares, pero temos casos de elevada complexidade», explica Eladio Prieto, que chegou a este destino en marzo, procedente de Monforte.

A concentrada actividade e o silencio alagan o remodelado caserón. Aínda que as frías estatísticas non reflictan saturación, varios expedientes, voluminosos e ordenados, acumúlanse sobre a mesa do xuíz. A carreira xudicial ten un forte compoñente vocacional. Só así se explica que, logo de varios anos estudando interminables temarios das máis diversas materias, «nos pasemos a vida entre papeis», chancea Eladio Prieto.

O xulgado da Fonsagrada caracterízase por unha particularidade que o fai único: os conflitos de montes abertais. «Son unha forma de comunidade distinta aos montes veciñais en man común existentes no resto de Galicia», aclara o seu máximo responsable. Estas comunidades de orixe romana estaban rexidas por un sistema de foros. As divisións para os cultivos efectuábanse na primavera, «por searas dedicadas ao cultivo», e xeraron transmisións. Estes montes serven de referencia para fixar lindes ou ben son os veciños quen piden que se clasifiquen determinadas áreas dentro deste réxime. «Nun xuízo sobre un monte abertal é habitual emprazar ao proceso a vinte persoas e chegan testemuñas que advirten de que hai máis xente con dereitos», engade o xuíz. Nestes litixios é habitual que se soliciten transcricións de escrituras dos séculos XVII e XVIII. Algúns destes documentos orixinais están no Arquivo Histórico Provincial.

A demarcación abarca os municipios da Fonsagrada, Navia de Suarna, Baleira e Ribeira de Piquín. Máis que na súa amplitude xeográfica, o principal inconveniente radica na elevada emigración. «É frecuente que nos procedementos, sobre todo en casos de divisións de herdanzas, haxa que citar a fonsagradinos emigrados a Barcelona, Madrid, Hospitalet ou a países como Suíza, Arxentina, Venezuela ou Cuba». A tarefa non sempre resulta fácil. ás veces trátase de xente que marchou hai varias décadas. Outros non manteñen contacto cos familiares que quedan en Galicia. Ademais, recíbense cartas de cidadáns nacidos en América, principalmente en Cuba, para pedir certificados sobre os seus antepasados co fin de tramitar a nacionalidade española. «As cartas dos cubanos son inconfundibles. Os remitentes escriben o seu nome nunha esquina».

Os xuízos por delitos de tráfico, xuízos de faltas ou divorcios son inferiores ao de lugares de maior trasfega, como Viveiro ou Sarria, onde se expón a creación dun segundo xulgado. Pero a Eladio Prieto encántalle a lexislación de Dereito Civil que se trae entre mans e sente integrado. «A xente sente fondamente as cousas da terra. Lémbrame aos meus avós, que eran labregos. Adáptome ben».

A curia desta demarcación, do mesmo xeito que o número de funcionarios da súa capitalidade, é reducida. O ambiente é familiar. Dous procuradores e dous avogados están radicados na zona. A eles súmanse letrados que chegan de Lugo. «Tamén é usual que veñan outros de Asturias, comunidade coa que hai moita relación, e incluso algúns de Barcelona», conta Prieto Belas.

En Mondoñedo
Ana María Bande, titular do xulgado número dous de Mondoñedo, explica que este partido xudicial parece máis pequeno do que o é en realidade, pois ten once municipios que abarcan moito territorio, o que xera un importante volume de traballo, aínda que é asumible. «Pódese facer un labor adecuada e é cómodo para un xuíz, dado que non ten tanta carga como outros». Iso permite estudar con detalle os asuntos.

O feito de que os funcionarios traballen ben, teñan experiencia e estabilidade, tamén favorece o desempeño do seu labor en condicións. Bande, que leva na cidade episcopal desde 2004, fala marabillas dos compañeiros que tivo, así como dos secretarios e funcionarios, «que son excelentes, moi traballadores».

O bo ambiente laboral axuda moito, aínda que recoñece que «a función do xuíz é moi solitaria e independente», xa que, aínda que pode facer consultas aos seus compañeiros, a decisión recae nas súas mans e algunhas «son moi difíciles de tomar. Cústanos moito, porque hai que valoralo todo e as súas consecuencias».

Bande sinala que na localidade non pasa inadvertida a súa presenza. «Todo o mundo sabe quen es». Isto supón así mesmo un lastre para as relacións persoais, ao limitalas moito, porque «o cargo leva inherentes certas cuestións, todos chegamos con moito medo e hai que dar unha imaxe de imparcialidade», explica.

Esta situación motiva que os propios xuíces garden as distancias, segundo indica Ana María Bande, por esixencias do cargo. Con todo, iso non impide que cheguen a facer amizades, pero «costa máis que noutro oficio». O xuíz atópase contenta en Mondoñedo, xa que me gusta vivir nun pobo e non é conveniente para min, aínda que os fins de semana que non estou de garda, escápome do lugar do traballo».

Respecto do seu labor no xulgado mindoniense subliña que me gusta o traballo dun xulgado de pobo, é moi vivo, moi xurídico, cambian moito os temas, levamos civil e penal e estás en contacto coa xente, algo que non ocorre nun xulgado de cidade». A actividade tamén ten as súas contras, porque «as gardas dan moito movemento e vida, quizais sexa o peor, porque tes que estar sempre localizable para atender e resolver ao momento».

As audiencias ao público e as vistas e xuízos ocupan o tempo dos xuíces durante a mañá, pero a súa xornada non conclúe aí, porque detrás de cada caso hai moito traballo que non se ve. A resolución dos temas obrígalles a prolongar a xornada pola tarde, «porque pola contra non hai forma de avanzar o necesario».

A xeografía eminentemente rural dos municipios adscritos ao partido xudicial de Mondoñedo provoca que os asuntos relacionados con propiedades, terras e incluso de herdanzas xeren un volume importante de traballo, pero tamén abordan bastantes accidentes de tráfico e compravenda de inmobles polos problemas derivados da construción na zona de costa, o chamado boom urbanístico, e no tema penal, ademais dos xuízos por faltas encárganse a instrución de delitos contra a propiedade (roubos e furtos), moi abundantes ultimamente, así como por lesións ou drogas, normalmente a pequena escala.

Os xulgados teñen carencias, que se agudizan durante unha situación de crise como a actual, porque a Administración non ten diñeiro. O xuíz está satisfeita en canto a persoal, porque «teño todo cuberto», aínda que agora non se cobren as baixas nin vacantes, e iso motiva que a resolución dos asuntos atrásese. «Os casos páranse, porque outro funcionario non pode afrontar os asuntos do que está de baixa, é unha cadea».

Bande indica que o seu xulgado «é un privilexiado», pois conta con máis funcionarios que outros e tamén considera «unha sorte» que o destacamento de fiscais da zona norte teña a súa sede no xulgado mindoniense, desde o que dá cobertura a Viveiro, Mondoñedo e Vilalba.

As infraestruturas e dotacións melloraron moito nos últimos anos, coa instalación do sistema de videoconferencia e novas aplicacións e equipos informáticos por parte da Xunta, pero iso non impide que persistan algunhas necesidades. O xuíz cre que sería importante que os xulgados da Mariña contasen cun punto de encontro familiar para facilitar a entrega de menores, que agora se produce en Lugo.

A precariedade de medios percíbese agora na necesidade de loitar para conseguir material de carácter básico, como papel, bolígrafos ou rotuladores.