''Cando os oficiais eran curas non se salvaba nin Cristo''

02/03/2008 - P. G. Cheda / El Progreso (Lugo)
 José Ramón Álvarez Díaz naceu hai 90 anos na Fonsagrada e preséntase como "excombatiente, por desgraza". Sobreviviu a unha guerra da que fala con tanta rabia como pena. Presenciou fusilamentos, enfrontouse a un consello de guerra e emigrou a Buenos Aires fuxindo da "miseria e do horror".

Corría o ano 37 cando José Ramón Álvarez Díaz foi mobilizado "por Franco e a súa cuadrilla", segundo as súas palabras, para combater na Guerra Civil. Pertencía ao Partido Socialista de Navia de Suarna, pero iso non impediu que fose chamado a sumarse ás filas do bando nacional. Nese momento iniciou a súa particular vía crucis, que o levou por trincheiras de toda España para loitar contra quen el consideraba "os meus".

José Ramón Álvarez alcanza os 90 anos marcado polo horror dunha contenda da que saíu ileso fisicamente, pero ferido na alma. Emigrou a Buenos Aires e regresou a Lugo en 1988. Explica que "os anos ían caendo e, como agora xa están os meus, quixen volver, a ver que pasa". Sabe que é imposible reparar os danos da Guerra Civil, pero comparte a súa experiencia con quen queira escoitarlle, "para axudar, por se pode servir de algo a miña información".

Álvarez Díaz viviu os seus anos de emigración cunha espiña cravada. Presenciara o fusilamento de catro homes en Pena Ubiña (León) e participara no seu enterramento. Regresou coa esperanza de poder atopar ás súas familias para desvelar a localización dos corpos e dar unha sepultura digna aos asasinados. Respira aliviado ao recordar que cando regresou "conseguín chegar ao lugar, levoume o meu sobriño, e souben que os seus familiares xa recuperaran os corpos anos atrás".

O fusilamento de Pena Ubiña non foi o único que presenciou o entón soldado fonsagradino. En 1941, tocoulle vivir "un mal recordo" en Chozas de Abajo (León). Uns días antes de Noiteboa,  sobre as dúas da mañá, os seus superiores espertárono para que conducise unha camioneta ata o cárcere de León, onde recolleron a dous presos, Manuel Morais e Manuel Cascallana, quen non chegaron a ver o amencer.

José Ramón Álvarez narra con amargura o traxecto ata Ponte Castro e o que alí sucedeu. "Na viaxe cantaron a Internacional e pediron vinganza. Ao chegar, baixáronos e ordenáronme enfocar os faros da camioneta cara ao lugar onde ían ser fusilados". Desde o interior do vehículo presenciou o asasinato. "Un franciscano pasoulles pola cara un crucifixo, creo que con cravos porque lles fixo sangue nos beizos. eles lanzáronlle un puntapié, pero non sei se chegaron a darlle. Logo, disparáronlles".

A sorte dos prisioneiros de guerra dependía en gran parte de quen estivese ao mando da compañía que os apresase. "Cando os oficiais eran curas, non se salvaba nin Cristo. é a peor calaña, excrementos de pomba que nin para esterco valen", afirma con contundencia.

Na fronte
José Ramón Álvarez non disparou en ningún pelotón de fusilamento, pero si o fixo na fronte. Recorda con detalle o seu paso polas trincheiras, enumera batallas e a súa mirada núbrase ao dicir que non alcanza a saber cantos mortos viu na súa vida. "Non podías parar. O fusileiro ten que defenderse sen tregua para salvar a vida, pero se me agarraba o peito porque contra quen disparaba era contra os meus", explica.

Dos 750 mozos mobilizados para formar o seu batallón, o 4º de Zaragoza, sobreviviron 18. Por esta fazaña recibiu tres medallas que nin sequera conserva. "Teño fotos, pero cando me fun para Buenos Aires non as levei".

Con todo, non foi no campo de batalla onde máis sufriu. "As carnicerías máis grandes chegaron logo da Guerra, nos campos de concentración". Destas atrocidades culpa, fundamentalmente, "aos sotanas", por iso é polo que só hai unha cousa que deteste máis que a guerra: a relixión.

Deserción en 1942
A experiencia na Guerra Civil foi suficiente para que cando en 1942 foi chamado para ir á fronte de Rusia decidise desertar. Estivo vinte e catro días desaparecido e finalmente presentouse no cuartel de Sarria, coa intención de fuxir "ao monte" se o seu batallón recibía a orde de partir.

"Nada máis entrar pola porta fixéronme consello de guerra". A sorte estaba botada e José Ramón Álvarez debía responder coa súa vida por chegar tarde. Con todo, "un bo amigo da fronte" evitou o seu fusilamento. Ao tramitar o seu expediente eliminou a primeira cifra do número de días que tardara en presentarse, 24, polo que consta que só se atrasou 4. Grazas a este "erro intencionado" pode contar a súa historia.

Finalmente, non tivo que viaxar a Rusia, pero si se foi de España, concretamente, á Arxentina. "Marcheime para fuxir da miseria e do horror". Alí coñeceu á súa muller, natural de Navia de Suarna. Traballou nunha empresa de transportes e, posteriormente, en negocios de hostalería. Non tivo fillos porque "neste mundo sófrese moito e non quixen".

Foi catro meses á escola e cando a súa situación económica permitiullo comprouse unha gramática e unha aritmética. Os seus escasos estudos oficiais non se corresponden coa súa ampla cultura e a súa capacidade de análise. "Aprendín no correr da vida", di con humildade.

Segredos a voces que salvan a vida
José Ramón Álvarez Díaz recorda que cando estalou a Guerra Civil el e o seu pai pertencían ao Partido Socialista de Navia de Suarna. O secretario da agrupación queimou todos os documentos comprometedores e esta afiliación non tivo consecuencias para eles. No entanto, o seu pai marchouse a Valladolid mentres durou a contenda, "para afastarse da xente que o coñecía, para que ninguén o denunciase polas súas ideas". Neses tempos aprendeu "que non se podía falar". Recorda que na Fonsagrada cantábase o romance do comandante Moreno. "Todos sabiamos a súa historia, pero ninguén falaba claro, era moi perigoso". A emigración foi dura, pero lle deu un respiro. "En Arxentina podíase loitar polos dereitos", di. Non regresou a España ata que se convenceu de que a democracia se estabilizou.