A Santa Compaña é, na mitología popular galega, e con outros nomes ou o mesmo no asturiana oeste de Castilla e León (provincias de Zamora e León) e Estremadura, e en Castilla como Estantigua, é unha procesión de mortos ou ánimas en pena que pola noite (a partir das doce) percorren errantes os camiños dunha parroquia. A súa misión é visitar todas aquelas casas nas que en breve haberá unha defunción. O mito está presente con diversas variantes en todo o contínuum cultural astur-galaico, onde recibe outras denominaciones como Güestia, Güéspeda, Estadea, Hoste, Genti de Muerti, procesión de animas ou simplemente Compaña.
Descrición
Aínda que o aspecto da Santa Compaña varía segundo a tradición de diferentes zonas, a máis estendida é a formada por unha comitiva de almas en pena, vestidos con túnicas Brancas con capucha que vagan durante a noite.
Esta procesión fantasmal forma dúas fileiras, van envolvidas en sudarios e cos pés descalzos. Cada pantasma leva unha vela acesa e o seu paso deixa un cheiro a cera no aire. Á fronte desta compañía fantasmal atópase un espectro maior chamado Estadea.
A procesión vai encabezada por un vivo (mortal) portando unha cruz e un caldero de auga bendita seguido polas ánimas con velas acesas, non sempre visibles, notándose a súa presenza no cheiro a cera e o vento que se levanta ao seu paso.
Esta persoa viva que precede á procesión pode ser home ou muller, dependendo de si o patrón da parroquia é un santo ou unha santa. Tamén se cre que quen realiza esa "función" non recorda durante o día o ocorrido no transcurso da noite, únicamente poderase recoñecer ás persoas penadas con este castigo pola súa extremada delgadez e palidez. Cada noite a súa luz será máis intensa e cada día o seu palidez irá en aumento. Non lles permiten descansar ningunha noite, polo que a súa saúde vaise debilitando ata enfermar sen que ninguén saiba as causas de tan misterioso mal. Condenados a vagar noite tras noite ata que morran ou outro incauto sexa sorprendido (ao cal o que encabeza a procesión deberalle pasar a cruz que porta).
Camiñan emitindo rezos (case sempre un rosario) cánticos fúnebres e tocando unha pequena campanilla.
Ao seu paso, cesan previamente todos os ruídos dos animais no bosque. Os cans anuncian a chegada da Santa Compaña aullando de forma desmedida, os gatos foxen despavoridos e realmente asustados.
Dise que non todos os mortais teñen a facultade de ver cos ollos a "A Compaña". Elisardo Becoña Igrexas, na súa obra "A Santa Compaña, O Urco e Os Mortos" explica que segundo a tradición, tan só certos "dotados" posúen a facultade de vela: os nenos aos que o sacerdote, por erro, bautiza usando o óleo dos defuntos, posuirán, xa de adultos, a facultade de ver a aparición. Outros, non menos creyentes na lenda, haberán de conformarse con sentila, intuíla, etc.
Para librarse desta obrigación, a persoa que vexa pasar a Santa Compaña debe trazar un círculo no chan e entrar nel ou ben deitarse boca abaixo.
Versións
Aínda que todas as súas versións coinciden en considerar a Santa Compaña como unha anunciadora de morte, hai diferentes versións.
Na maioría das historias a Santa Compaña realiza as súas aparicións de noite, pero tamén hai casos nos que se fala de saídas diurnas.
J. Cuveiro Piñol, no seu Dicionario Galego (1876) escribe:Compaña: entre ou vulgo, crida hoste ou procesión de bruxas que andan de noite alumeadas con osos de mortos, chamando ás portas para que as acompañen, aos que desexan que morran axiña...
Nunhas versións cóntase que a luctuosa procesión transporta un ataúd no cal hai unha persoa dentro, a cal pode ser incluso a persoa que sofre a aparición sendo o seu corpo astral o que está no ataúd.
Pódense aparecer en diferentes lugares, pero predominan as encrucilladas.
Hai datas concretas nas que se di que ten máis incidencia as aparicións da Santa Compaña, por exemplo, a noite de Todos os Santos (entre o 31 de outubro e o 1 de novembro), ou a noite de San Juan (24 de xuño).
A Santa Compaña na tradición astúrica: A Güestia
Non só en Galicia aparécese esta procesión de mortos, senón tamén en Asturias onde a chaman A Güestia, que é unha procesión tamén coñecida como bona xente. É un grupo de persoas encapuchadas que se achegan á casa dun enfermo moribundo, dan tres voltas á casa e entón o enfermo morre. Normalmente son coñecidos do moribundo. Dise que van exclamando "Andade de día que a noite é miña". Cóntase o relato dunha muller que saíu da súa casa a por castañas pensando que xa era de día e un membro da procesión díxolle que era a súa padrino entón xa morto. Tendeulle a man dándolle a vela acesa, ela colleuna, e ao cabo duns días doente e morreu.
En as Hurdes, en Estremadura, aparece o Corteju de Genti de Muerti, que se compón de dous xinetes fantasmales que causan o pánico de madrugada polos pobos hurdanos xa que quen os ve pode resultar morto. En Zamora denomínalla A estadea e é unha muller que vaga polos camiños e os cemiterios. Non ten rostro e cheira á humidade dos sepulcros. Só se aparece a aquel que vai morrer. En León lla chama A hueste de ánimas.
Aparición da compaña
As numerosas lendas sobre esta compañía de defuntos en pena contan que se aparecen nos camiños próximos aos camposantos en busca de algo ou alguén, e que sempre aparecen cun motivo polo cal é símbolo de desastre ou maldición. Os motivos polo que esta compañía de almas errantes poden aparecer son:
- Para reclamar a alma de alguén que morrerá pronto. Conta a lenda que quen recibe a visita da Compaña morrerá no prazo dun ano.
- Para reprochar aos vivos,faltas ou erros cometidos. Si a falta é especialmente grave, o mortal que a cometeu podería recibir a visita da Compaña para que a encabece, condenado así a vagar ata que outro mortal lle reemplace.
- Para anunciar a morte dun coñecido do que presencia a procesión.
- Para cumprir unha pena imposta por algunha autoridade do máis aló.
Protección contra a Santa Compaña
O contar esta lenda tamén supón contar o modo de protexerse contra esta procesión de non mortos; no hipotético caso de que a compaña presentásese en presenza de alguén se debería levar a cabo unha serie de rituais para a protección que consistiría en:
- Apartarse do camiño da compaña, non mirarlles e facer como que non se lles ve.
- Facer un círculo coa estrela de Salomón ou unha cruz dentro e entrar nel.
- Comer algo.
- Rezar e non escoitar a voz nin o son da compaña.
- Tirarse boca abaixo e esperar sen moverse, aínda que a compaña páselle por encima.
- Xamais tomar unha vela que nos tenda algún defunto da procesión, pois este xesto condena a formar parte dela.
- Se non hai máis remedio, botar ás presas moi rápido.
- Conta a lenda que a Santa Compaña non terá o poder de capturar a alma do mortal que se cruza con ela si este áchase nos peldaños dun "cruceiro" situados nos cruces de camiños ou si porta unha cruz consigo e logra esgrimila a tempo
A Santa Compaña na cultura popular
A Misa das Ánimas
En xeral é calquera misa oficiada polas almas do Purgatorio, ben en honor a todas, ben en honos aos defuntos dunha familia en concreto, que despúes do oficio conforman a Compaña.
En España, sobre todo en Galicia, recóllense numerosas lendas en torno a esta macabra procesión. Algunhas delas están recollidas no "Dicionario dos seres míticos galegos".
Conta unha delas que esta misa celébrase de noite na igrexa parroquial, á que asisten as ánimas dos finados da parroquia que están penando no Purgatorio: Oficia a misa o ánima dun antigo clérigo na parroquia, poida que nin recordado polos vivos. A principal condición para que poida celebrarse esta misa é que asista a ela un vivo, pois si non non ten validez. O vivo, sen saber que pode ocorrer, achégase á igrexa porque a ve iluminada de noite e con xente dentro, oe algún ruído ou sente algo estraño que lle fai mirar que pasa. Ao finalizar a cerimonia, as ánimas desaparecen como por arte de encanto, apáganse as luces, péchase a porta da igrexa e o vivo, en moitos casos quédase só dentro e hai veces que ata é tomado por ladrón cando o descobren ao outro día...
No hay comentarios:
Publicar un comentario