A crise demográfica empuxa a Galicia a converxer coa UE

Cando España se incorporou á Unión Europea en 1986 a renda media por habitante de Galicia roldaba a metade da media comunitaria. Os galegos vivían entón unha situación similar á que experimentan hoxe os habitantes das rexións máis pobres de países como Romanía e Bulgaria, pero en pouco máis de dous decenios achegáronse ata o bordo dos niveis comunitarios de riqueza de socios como Francia e Italia. O proceso, con todo, non se completou aínda, e a crise ameaza con retardalo. ¿Está en perigo o soñado obxectivo da converxencia?

A Fundación das Caixas de Aforro (Funcas) presentou fai uns días un detallado informe sobre o balance económico rexional do período 2000-2008, que sitúa a Galicia no 90,1% da renda media dos quince países máis ricos de Europa. Unha boa noticia, pero que esconde unha proposición enganosa. En primeiro lugar, porque a metodoloxía de Funcas difire da que emprega a Comisión Europea, cuxas cifras son máis contidas e agrandan en varios puntos a brecha entre Galicia e a UE. E en segundo termo, porque os seus datos reflicten unha grave contradición: no período analizado, Galicia creceu a un ritmo anual do 2,65%, o terceiro máis baixo de España. E a pesar diso, segundo Funcas, a comunidade achegouse a Europa a maior velocidade que o resto.
O sorprendente paradoxo ten unha sinxela explicación, e serve ademais para alertar sobre unha das debilidades endémicas da economía galega, que leva ameazando a súa converxencia desde moito antes de que estalase a crise. Entre o 2000 e o 2008 a poboación española aumentou un 12,6%, pero en Galicia o crecemento demográfico non superou o 1,13%. Non é que haxa moita máis riqueza, senón que non hai moitos máis galegos entre os que repartila.

Desa circunstancia foi moi consciente a Xunta cando presentou en Bruxelas o programa operativo de gasto dos fondos estruturais para o período 2007-2013, que acompañou dunha memoria socioeconómica cunha certeira análise da situación. «Debido a que as perdas demográficas foron maiores que as produtivas, o PIB per cápita galego creceu a un maior ritmo [?] O proceso de converxencia foi, pois, moi limitado», recoñecía aquel texto.
é certo que Galicia pode compararse hoxe sen rubor con algúns dos seus veciños europeos, e ata mirar a algúns desde unha privilexiada atalaia de desenvolvemento e benestar. Pero os galegos non deberían acomodarse nesa posición. O seu soño de converxencia aínda se asenta sobre bases demasiado fráxiles.

Desequilibrio territorial e déficit en infraestructuras

Os expertos da Xunta que estudaron as debilidades de Galicia no proceso de converxencia coa renda media da UE advirten sobre varios puntos negros nas estruturas socioeconómicas galegas. Segundo o programa operativo do Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional (Feder) para o período 2007-2013, entre esas fraxilidades figuran o agudo desequilibrio territorial, que dá lugar á existencia de dúas Galicias, a interior e a costeira; a dispersión do hábitat, «que limita a optimización de custos de infraestrutura, de prestación de servizos sociais e eleva os custos loxísticos das empresas»; e a evolución demográfica negativa, que combina un progresivo envellecemento da poboación cunha das taxas de natalidade máis baixas de Europa.
A iso súmanse a limitada capacidade para atraer capitais estranxeiros, así como a interconexión incompleta entre os distintos medios de transporte e coas principais redes transeuropeas. Tamén complican a converxencia «as características geodemográficas» de Galicia, que a fan moi dependente do transporte por estrada, máis caro e contaminante; o atraso na modernización da rede e o material ferroviario; e «a ausencia dunha política forestal que dificulte a proliferación de incendios».

A inmigración estimula o desenvolvemento económico

As autonomías españolas que máis creceron nos últimos anos e que mellor situadas están no ranking de converxencia con Europa son as que máis emigrantes estranxeiros recibiron e viceversa: as que máis lentamente o fixeron son xusto aquelas que menos poboación foránea acollen.
O informe de Funcas reflicte unha evidente relación entre desenvolvemento económico e inmigración: no ano 2000 España tiña 40,8 millóns de habitantes, que pasaron a ser 45,9 millóns no 2008. «Un aumento de case 5,2 millóns, practicamente na súa totalidade por mor da inmigración que figura nos padróns municipais», reza o estudo das caixas, que advirte de que ese fenómeno pode ter «unha gran transcendencia no futuro de España». «é evidente que a expansión da economía española nos sete últimos anos foi capaz de absorber a inmigración e xerar empregos para a poboación activa autóctona, unha situación que está cambiando de forma drástica e que, segundo parece, vai seguir empeorando considerablemente no futuro inmediato».
En comunidades como Valencia e Murcia, e grazas á chegada de traballadores estranxeiros, a poboación elevouse máis dun 20% desde o ano 2000; en Madrid, un 18%; na Rioxa, un 17%, e en Cataluña, un 16%.
En Galicia, o crecemento demográfico non supera o 1,2%, en Estremadura non chega ao 2% e no País Vasco non supera o 3%. En Asturias, cun aumento medio do PIB do 2,42% anual, o máis baixo de España, a poboación caeu un 0,8% desde o ano 2000.

UNHA MILLONARIA RIADA DE SOLIDARIDADE

O sector económico máis relevante de Galicia chámase Unión Europea. E non só porque a UE é o principal socio comercial exterior da comunidade (alí diríxense o 80% das exportacións e de alí veñen o 40% das importacións galegas). Tamén, e sobre todo, porque Europa leva lustros inxectando a Galicia unha riada de millóns en forma de fondos estruturais destinados a modernizar os seus sistemas produtivos e achegar o nivel de renda dos seus cidadáns aos estándares europeos.
Entre os anos 1993 e 2013, que cobren os tres últimos septenios orzamentarios da UE, Galicia recibiría de Europa axudas rexionais directas por valor de 7.317 millóns de euros, que permitirían un investimento próximo aos 11.000 millóns de euros se se ten en conta a cofinanciación estatal e autonómica, que suma outros 3.668 millóns.

Case 550 millóns ao ano

E dicir, preto de 550 millóns de euros ao ano, ou o que é o mesmo, máis do 14% do orzamento da Xunta para investimentos, se se toman como referencia os orzamentos do 2009, ou uns 4.000 euros por cada galego no cálculo do total do período. E iso sen ter en conta outro tipo de transferencias, como os subsidios agrarios ou as axudas plurirregionales, transfronteirizas e de cohesión, que suman un importante volume de apoio financeiro.
O debate sobre o uso que Galicia deu a ese dineral segue basculando entre a certeza de que houbo soados exemplos de malgaste, como os ostentosos paseos marítimos levantados en localidades necesitadas de actuacións realmente produtivas; e a constancia de que sen o apoio de Europa sería imposible sacar á comunidade da súa endémico illamento socioeconómico.
A análise dos programas operativos de gasto dos fondos estruturais dos períodos 1993-1999, 2000-2006 e 2007-2013 así o testemuña. No primeiro deles, cerca do 78% das axudas destináronse á modernización das obsoletas infraestruturas económicas e de transporte terrestre, sobre todo coa construción das autovías de conexión coa Meseta. Un 16% correspondeu ao desenvolvemento da rede industrial e do sector servizos, e apenas un 0,3% ao desenvolvemento dos recursos humanos.

Prioridades

Entre o 2000 e o 2006 as prioridades cambiaron por completo. Os transportes e a enerxía sumaron o 45% do gasto, pero se engadiron entón capítulos como a mellora da competitividade empresarial, a adaptación á sociedade do coñecemento, a educación, a formación e a mellora da produtividade da man de obra, a integración da muller no mercado laboral e a creación de emprego, que levaron o 24% do diñeiro.
Durante eses anos, a solidariedade europea permitiu ademais o desenvolvemento dunha política de protección do medio ambiente, ata entón practicamente inexistente, e que sufragou o saneamento de pobos e comarcas, o selado de vertedoiros e a posta en marcha de sistemas de tratamento de residuos, co 15% do orzamento.
Coa reorientación da estratexia investidora que Bruxelas impulsou no novo período, Galicia deberá prepararse para voar sen axudas a partir do 2013. E iso demanda un gran esforzo político, pero tamén un profundo cambio de mentalidade social. No canto de preocuparse polo que Europa fai por eles, talvez os galegos deberían empezar a pensar en como devolverlle o favor.