MAMIFEROS VERTEBRADOS DE BURON (II): A GARDUÑA

FICHA TÉCNICA

Nome en castelán: garduña

Nome científico: martes foina

Outros nomes en galego: foina, garduña, furatoxos, garduña papalba, papalbo.
Orde: Carnívora.
Familia: Mustélidos.
Xénero: Martes.
Especie: Martes foina (Erxleben, 1777).
Subespecies presentes: unha soa especie na Península Ibérica.
Lonxitude do corpo: Entre 38 e 55 cms.
Lonxitude da cola: Entre 22 e 28 cms.
Alzada á cruz: De 12 a 13 cms.
Peso: Os machos entre 1.100 e 2.500 grs., as femias entre 900 e 1.400. Status da especie: No Convenio de Berna (ratificada o 13-05-1986) inclúese dentro do Anexo III: ESPECIES DE FAUNA ESTRITAMENTE PROTEXIDAS. Na categoría da UICN (2001) catalógase como PREOCUPACIÓN MENOR (LC).

DESCRICIÓN DA ESPECIE

Mamífero carnívoro de mediano tamaño, con característico babeiro de cor branca que se abre en forquita cara ás extremidades anteriores con corpo esvelto e alongado. A cabeza é grande, máis clara que o resto do corpo, coas orellas que sobresaen da cabeza e aparecen bordeadas de branco. O fociño é alongado e remata nun nariz cor carne. As patas tenas curtas e son dunha cor máis escura que o corpo, e están provistas de 5 dedos sen pelo nas plantas, contando con uñas que non se esconden. O oído é o sentido máis desenvolvido na especie, que tamén conta con moi boa vista e olfacto. Pode trepar por árbores e non escava no chan.

A garduña presenta unha coloración marrón, máis ou menos escura ou avermellada mesmo de cor canela, cunha mancha esbrancuxada chamada babeiro ou gorgueira, que ocupa toda a garganta e o peito, e que se divide para alcanzar a parte superior das patas dianteiras. Este babeiro presenta unha pegada específica en cada exemplar, polo que se vén utilizando nos traballos de campo para identificar os distintos individuos da especie.

A dentadura da garduña consta dun total de 38 pezas, contando a mandíbula superior con 6 incisivos, 2 cairos, 8 premolares e 4 moas, e a inferior con 2 moas máis.

Existe unha subespecie de garduña nas Illas Baleares, a cal se considera extinguida. Era de menor tamaño que a especie ibérica.

Aínda cando tamén se falou dunha subespecie propia da rexión mediterránea que se denominou como Martes foina mediterranea, que se considera ten a pelaxe máis avermellada e menos espesa, non existe base científica para manter a diferenza.A garduña presenta unha gran similitude coa marta (Martes martes).

De feito considérase que as martas e garduñas teñen antepasados comúns, procedendo as especies actuais dun mesmo madeiro, que posteriormente quedou illado nas súas poboacións con motivo dalgunha glaciación, desenvolvendo trazos xenéticos propios. Nunca chegaron a hibridarse entre ambas as dúas.A garduña é un animal de hábitos crepusculares e nocturnos, aínda que non é raro observala -nos lugares en que abunda- durante o día. É territorialista, defendendo o seu territorio de caza, que pode ser de 2-10 Km. de raio, doutros machos. Dentro dese territorio dispón de varios tobos os cales ocupa indistintamente, e poden estar situadas entre pedras, cachopas de árbores vellas, gretas, etc. Durante o inverno adoita frecuentar ou instalarse en construcións humanas abandonadas ou pouco frecuentadas, como casas, celeiros, palleiros, etc.

Ocupa unha gran diversidade de hábitats, de modo que podemos localizala en bosques de todo tipo, zonas agrícolas, mesmo paraxes moderadamente humanizadas. No Pireneo oriental, a garduña foi observada por enriba do límite do bosque, a 2.300 m de altitude e a 2.400 m no Alpes. Na Serra de Baza (Granada), detectouse a súa presenza a 2.200 metros. En zonas mediterráneas, a garduña compórtase como unha especie ubiquista; en zonas eurosiberianas, parece máis antropófila e ocupa chairas, zonas deforestadas e edificios. Nas últimas datas detectouse en centro Europa un curioso hábito da garduña, que está a supoñer moitas molestias e prexuízos, ao introducirse o animal nos motores dos coches estacionados nas vías públicas (considerouse que buscando a calor do motor), onde destrúe cos dentes os circuítos do motor, aos que dana considerablemente. Esta práctica, que se considera nova na especie, se comezou a detectar a mediados do pasado século en Suíza e se estendeu a outros países de centro Europa, polo momento non se ten constancia de danos deste tipo inflingidos a vehículos estacionados na Península Ibérica

A dieta do animal está moi condicionada polas disponibilidades alimenticias e disponibilidades estacionais. Así no norte de España basease en pequenos roedores, froitos e insectos; mentres que no sur de España diminúe a importancia dos roedores, e aumenta a de froitos, e inclúe na dieta a presenza de réptiles e insectos.

DATOS DA ESPECIE

Lonxevidade: Entre 10 e 12 anos. Excepcionalmente pode alcanzar os 15 anos. Citáronse exemplares en catividade que chegaron a vivir 20 anos.

Celo: Dura uns 15 días e prodúcese de xuño ata agosto.

Xestación: Prepara unha cama entre pedras, ou no madeiro dunha árbore, que acondiciona con maleza e mofo. O animal conta con implantación diferida do óvulo, de modo que se ben a xestación dura 56 días, poden transcorrer de 8 a 9 meses dende a cópula ata o parto.
Época de parto: De marzo a xullo do ano seguinte en que quedou fecundado o animal.

Parto: Un só ao ano, dando a luz, de 2 a 5 crías, normalmente 3-4, aínda que excepcionalmente pode chegar a 7 exemplares.

Duración da lactación: As crías nacen cegas e desprovistas de pelo, cun peso duns 30 gramos. Abrindo os ollos cando transcorreu pouco máis dun mes. A lactación dura de 30 a 45 días. Ao contar a nai con só dous mamas as crías teñen que alternarse cando maman.

Madureza sexual: Entre os 18 meses de vida e os 3 anos.

Alimentación: Varia moito, estando moi condicionada polas disponibilidades alimenticias e disponibilidades estacionais, así no norte de España baséase en pequenos roedores, froitos e insectos; mentres que no sur de España diminúe a importancia dos roedores, e aumenta a de froitos, e inclúe na dieta a presenza de réptiles e insectos.

Hábitats: Ocupa unha gran diversidade de hábitats, de modo que podemos localizala en bosques de todo tipo, zonas agrícolas, mesmo paraxes moderadamente humanizadas, aínda que prefire terreos que teñan presenza de roquedos, nos que buscar refuxio. Na península ibérica esténdese pola xeneralidade dos territorios, compartindo no norte peninsular territorio, aínda que non altitude, coa marta, especie que na península está limita o norte

Pegadas: Moi parecida á da marta, aínda que son máis visibles as da garduña que as da marta, debido a que non ten pelos na zona da planta do pé. O tamaño non supera os 4,5 x 3,5 cm. A pegada presenta unha grande almofada plantar e catro almofadas dixitais e as catro uñas. O quinto dedo non adoita quedar marcado. Na neve deixa unhas pegadas paralelas moi características. A separación en cms. das pegadas poderá determinar se o animal ía andando (uns 30 cms.) ou correndo (de 50-60 cms.). Excrementos: A súa forma e cor vai depender moito do alimento consumido, polo xeral presentan unha punta roma e outra puntiaguda. O seu tamaño pode ir dende os 5 aos 10 cms. Non despide olor desagradable e adoita depositarse en lugares elevados emprazados ao longo das súas senllas habituais de paso. Cando comeu froitos, son apreciables os ósos.

Outros rastros: Non son doados de detectar.

Dimorfismo sexual: O macho é de maior tamaño que a femia, presentando esta dúas mamas visibles na época de lactación.

Inimigos naturais: Practicamente carece de inimigos naturais, pero os exemplares novos poden ser vítimas dos grandes carnívoros e as grandes rapazas nocturnas e diúrnas.

Principais problemáticas: A garduña foi obxecto dunha caza feroz polos alimañeros, que vendían a súa pel facéndoa pasar por marta, a que alcanzaba un alto prezo no mercado peleteiro. Actualmente a súa principal problemática vén asociada á destrución de hábitats naturais.